Eski Türkler, İslamiyet’i kabul etmeden önce birçok inancı ve dini
benimsemiştir. Ölen atalarının geride kalanlara kötülüklerinin dokunabileceği inancı,
onlara karşı duydukları saygı ve minnettarlık duygusu atalar kültünün temelini
oluşturmaktadır (Akca 2009, 126). Ataların yaşarken halk arasında benimsenen
yetenekleri öldükten sonra önemini yitirmemektedir. Bu sebeple belirli zamanlarda bu
kişilerin ruhlarına saygı için kurban ve adak adama bir pratik haline gelmiş, ataların
maske ve figürleri yapılmış, isimlerine tören ve bayram düzenlenmiştir. Böylece ataların
öfkelenmeyeceğine ve topluma iyiliğinin dokunacağına inanılmıştır. Birtakım mistik
güçlerle dolu bulunan bu kimselerin gönüllerini hoş tutmak, anılarını tazelemek, kurban
ve adaklarla anmak yoluyla bitkilerin, hayvanların çoğalmasını sağlamak mümkündür
(Örnek 1995, 94-95). Anadolu insanı Şamanizm’in kalıntısı, inançların uzantısı ve
eskiden beri devam eden geleneklerin de etkisiyle Allah’ın sevgili kulları olarak
gördükleri ermiş, veli kişileri ya da Allah’a daha yakın hissettikleri insanları
ululaştırmışlar ve onlara büyük saygı gösterip zor anlarında bunlardan yardım
ummuşlardır (Yardımcı 1999, 384).
İslamiyet’te ölüden yardım bekleme yoktur. Ancak eski inançta var olan ataların
ruhlarına saygı duyma İslamiyet’te de varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Bu
bakımdan ölen bu velilerin mezarları halk tarafından yatır ve türbe haline getirilerek
144
bazı dileklerin kabul edilmesi için yardım umulan yerler haline getirilmiştir (Artun
2005, 100). İslamiyet’te ölüden medet ummak yoktur. Veli kültü pagan kültürüyle olan
ilgisinden dolayı yasaklanmış olmasına rağmen varlığını sürdürmüştür. Şamanist
Türkler, Şamanların ruhlar ve gizli güçlerle ilişki kurup onlara istediklerini
yaptırdıklarına inanırlardı. Bu işlev, İslamiyet’te evliyaların istekleri Allah’a
iletmelerine dönüşmüştür (Ocak 1984, 7).
Anadolu’nun hemen her yerinde kutsal yerler ve ziyaret yerleri ile ilgili birçok
inanış ve uygulama mevcuttur. Kars yöresinde mezar, mezarlık, türbe türünden
mekânlar parmak uzatarak gösterilmez. Bunu yapanın çarpılacağına inanılır (Kalafat
2010, 210). Ardahan’ın Damal ilçesindeki Dadali Türkmenleri Ziyaret Tepesi’nden
geçerken buranın taşlarını öper ve buraya para bırakıp çaput bağlarlar (Kalafat 2010,
213).
Derinkuyu ilçesinde de halk kutsal saydığı mezar, türbe ve yatır gibi mekânlarla
ilgili birçok inanışa sahiptir. Bu inanışlar şunlardır:
Derinkuyu merkezde bulunan Dedeli Ev türbesi vardır. Burası önceleri evdir;
ancak zamanla halk tarafından türbeye çevrilir. Bu türbenin ziyaretçileri, genel olarak
ruhsal problemleri olan kişilerin buraya gelerek iyileştiğine inanmaktadır. Ziyaret için
gelen kişiler burada mumlar yakarak, dualar ederek ve namaz kılarak çeşitli
uygulamalarda bulunmaktadır (Kozan 2009, 37-38).
Derinkuyu sınırları içerisinde yer alan Erdaş Dağı’nda Baba Yusuf Mezarı
bulunmaktadır. Halkın anlattığına göre Baba Yusuf’un sabanının demiri tunçtanmış,
sabanı çeken hayvanlar geyikmiş ve asası yılanmış. Geyikleri kendi başına çalışırmış,
asası da kendi başına dik dururmuş. Yöre halkı kurban keserek şenlikler düzenlemek ve
yağmur duası yapmak için bu türbeyi ziyaret etmektedir. Halen her yıl halk, haziran
ayında burada şenlik düzenleyip dileklerinin kabul olması için dua etmektedir (Kozan
2009, 39).
