Hıdrellez bahar bayramı niteliğinde kutlanan mevsimlik bayramlarımızdandır.
Türk kültürü içinde canlılığını koruyan geleneklerden biri de hıdrellez’dir. Hıdrellez
geleneği bir bayram olarak bütün Türk milletinin topluca katıldığı, bir takım töreleri
yerine getirdiği bir bahar bayramıdır. Bu tarih kışın bitişi, yazın başlangıcı ilkbahar
olarak kabul edilir. Ruz-ı Hızır (Hızır’ın günü) olarak adlandırılan Hıdrellez günü Hızır
ve İlyas sözcüklerinin birleştirilmesiyle halk ağzında Hıdrellez şeklini almıştır (Artun
2005, 221).
Halk arasında kullanılan takvime göre eskiden yıl ikiye ayrılmaktadır: 6
Mayıs’tan 8 Kasım’a kadar olan süre “Hızır günleri” adıyla yaz mevsimini, 8
Kasım’dan 6 Mayıs’a kadar olan süre “Kasım günleri” adıyla kış mevsimini
oluşturmaktadır. Bu yüzden 6 Mayıs günü kış mevsiminin bitip yaz günlerinin başladığı
gün anlamına geldiği için bu kutlanıp bayram yapılacak bir olaydır. Hıdrellez günü
Rumi takvime göre Nisan’ın 23. günü, miladi takvime göre Mayıs’ın 6. günüdür (Artun
1990, 1-23).
Hıdrellez, Hızır ve İlyas peygamberlerin yılda bir kere bir araya geldikleri
gündür; ancak bu beraberlikte ismi yaşatılmasına rağmen İlyas’ın şahsiyeti tamamıyla
silinerek Hızır motifi öne çıkarılmıştır. Bundan dolayı Hıdrellez bayramında icra edilen
bütün merasimler Hızır ile ilgilidir. Bunun temel sebebi, İslam öncesi devirlerde üç
büyük kültürün hâkim olduğu alanlarda bu yaz bayramı vesilesiyle kültleri kutlanan
insanüstü varlıkların daha ziyade Hızır’ın şahsiyetine uygun düşmesi ve onunla
bütünleşmesidir (Ocak 1998, 313).
Hıdrellez, hem yaygınlığı hem de töre ve törenlerinin, eğlencelerinin zenginliği
bakımından bahar bayramları içinde en dikkat çekici olan bayramdır. Hıdrellez,
Müslüman inançlarının efsanelik iki varlığı Hızır ve İlyas adlarının halk ağzında aldığı
biçimdir. Halk inançlarına göre Hızır, zaman zaman dünyada dolaşır, gezdiği yerlerde
kuru otları yeşertir ve dokunduğu kişinin elinde yeşil bir iz bırakırmış. Halk arasında
onun, bereket, uğur getirdiğine, dağda kalanlara yardım ettiğine inanılır. İlyas hakkında
anlatılanlar daha azdır. Bu inanca göre Hızır ile İlyas iki kardeşmiş, başka bir inanışa
123
göre ise Hıdır erkek, Ellez de kız iki sevgililermiş. Birbirlerine uzun süre hasret
kalmışlar, Hıdrellez gecesi buluşmuşlar ve bu kavuşmanın sevinciyle can vermişler
(Boratav 1997, 222).
Genellikle kadınların ve genç kızların bayramı diye nitelendirilen Hıdrellez
törenlerini başlıca iki kısımda özetleyebiliriz:
- 5 Mayıs, Hıdrellez gecesi gerçekleşmesi gereken dilekler için bereketin,
sağlığın sağlanması için bir takım işlemlere girişilir. - Ertesi gün dilek işlemleri sürdürülür; ama o gün törenler bir bayram havası
içinde geçer (Boratav 1997, 222).
Derinkuyu’da Hıdrellezle ilgili uygulamalar ve halk inanışları şunlardır.
Hıdrellez’in zorda kalanlara yardım ettiğine inanılır (KK: 5, 9, 12,15).
Hızır’ın evleri gezip dolaştığına, eğer bir evde hayırlı işler oluyorsa o eve
bereket getirdiğine inanılır (KK: 56, 59).
Hızır’ın geldiğini kimse bilmezmiş. Hızır gelip evlere ekinlere bereket
dağıtırmış (KK: 105, 108).
Hızır’ın ellerinin değişik olduğuna ve farklı suretlerle geleceğine inanılır (KK:
205, 206).
Hıdrellez’de yaylalara üşüyerek gidip terleyerek gelindiğine inanılır (KK: 100).
Hıdrellez’de yaylalara gidilip oralarda piknikler yapılır. Mezarlıklar ziyaret
edilir (KK: 120, 134, 156).
Ev sahibi olmak için Hıdrellez’de çamurdan ev yapılır (KK: 118, 120).
Hıdrellez’de ateş yakılır, ateşin üzerinden atlayıp dilek dilenir. Sabah namazında
yedi “S”li yiyecek yenir ve ilk gördüğün çocuğa para vermen gerektiğine inanılır (KK:
209, 211, 215).
Hıdrellez’in insanlara değişik insan tiplerinde gözüktüğüne ve bir şeyler
istediğine verenin zengin olacağına vermeyenin de sıkıntıya düşeceğine inanılır (KK:
56, 58, 61, 65).
Hıdrellezde bir dedenin ekinleri dolaşıp onlara bereket dağıttığına inanılır (KK:
100, 102, 103, 120).
Hıdrellez sabahı kimse görmeden derede yıkanılırsa o yılın bereketli geçeceğine
inanılır (KK: 2, 5).
Gün doğmadan dileklerin bir kâğıda yazılıp akarsuya atılırsa kabul olacağına
inanılır (KK: 5, 9, 15).
124
Hıdrellez günü sabahı eve ilk olarak bir koyun alınırsa o yılın bereketli ve iyi
geçeceğine inanılır (KK: 22, 25).
Hıdrellez sabahı eve ilk olarak daha önce uğuru denenmiş bir kişi alınır. O kişiye
yemek verilir (KK: 6, 26, 27).
Hıdrellez sabahı gün doğmadan dereden alınan su eve getirilip serpilirse o yılın
iyi geçeceğine inanılır (KK: 23, 29, 35, 38).
Hıdrellez günü salıncak kurulup sallanılır (KK: 56, 59).
